#قصه سیری در داستان‌پردازی فارسی (17) یکی از کسانی که در زب | احمد عزتی پرور
#قصه سیری در داستان‌پردازی فارسی (17)
یکی از کسانی که در زبانِ فارسی از داستان و قصّه برای بیان و توضیح اندیشه‌های عرفانی و فلسفی بهره بُرد، سُهروردی در قرن ششم هجری بود. شیخ شهاب‌الدین یحیی سُهروردی معروف به شیخ اشراق، حدود سال 549 ه.ق در روستای سُهرورد از توابع زنجان به دنیا آمد و به سال 587 ه.ق درسی و هشت سالگی به دستور صلاح‌الدین ایوبی در شهر حَلب سوریه به قتل رسید و به همین جهت به شیخ مقتول و شیخ شهید معروف شد. سهروردی تحصیلات اولیه خود در مراغه انجام داد و مراتب عالی‌تر علمی را در اصفهان به پایان رسانید. در این دوره، او با یکی دیگر از بزرگان تفکر آن عصر، امام فخر رازی هم مکتب بود. آن گاه به سیر و سلوک پرداخت و چون بسیاری دیگر از بزرگان تصوّف، سیر درونی را با سفر در شهرهای گوناگون همراه ساخت و سرانجام در «حلب» اقامت گزید. مدتی با ملک ظاهر شاه، پسر صلاح‌الدین ایوبی دوستی داشت تا این که بر او حسد ورزیدند و علمای قِشری، صلاح‌الدین را به صدورِ فرمان مرگ او برانگیختند. سهروردی آثاری به عربی و فارسی دارد. در کتاب‌های کوچکِ فارسی خود از قصه برای تفهیم مفاهیمِ عرفانی و گاه فلسفی استفاده کرد. این کتاب‌ها عبارتند از : 1ـ رسالة‌الطیر- اصل رساله از ابن سینا است و سهروردی ترجمه‌ای آزاد از آن کرد. در این رساله، پس از چند موعظه در شرایط پیمودن طریق حقیقت، به دام افتادن پرنده‌ی داستان و رنج‌های فراوان در زندان و سرانجام رهایی او به وسیله‌ی یاران و پرواز بر فراز هشت کوه بلند و مشاهده‌ی جمال حق بیان می‌شود. 2ـ آواز پر جبرئیل- پس از مقدمه‌ای کوتاه، حکایتی می‌آید که در آن، قهرمان داستان در عالَم مشاهده، هوسِ ورود در خانقاه پدر (خدا) می‌کند و به ملاقات ده پیر (دَه عقل) می‌رسد که هر یک خود را معرفی کرده، می گویند: ما از مجرّدان و اهل «نا کجا آباد» (جهانِ الهی)هستیم. 3-عقل سرخ- داستان آشنایی پرنده‌ای با عقل سرخ است. منظور از پرنده، انسان و منظور از عقل سرخ، نیروی اندیشه و تفکر آدمی است. 4ـروزی با جماعت صوفیان- حکایت گروهی است که هر یک از شیخ خود سخن می گویند. قهرمان داستان از شیخ خود درباره‌ی فلک و ستارگان می پرسد. شیخ می‌گوید: مردمی که به ستارگان می نگرند سه گروه اند: الف- عوام که فقط ظاهر ستاره‌ها و پدیدارها را می‌بینند؛ ب- منجّمان که به این پدیدارها و ظواهر آن‌ها علم می یابند؛ ج- محقّقان که رازِ آسمان‌ها را به دست می آورند. برای آگاهی از اسرار آسمان باید به ریاضت و خلوت پرداخت تا چشم دل به عالم غیب روشن شود. 5-رساله فی حالة‌الطُفولیه- قهرمان حکایت، شیوه‌ی علم آموزی خود را بیان می‌کند و این که علم را نباید در دسترس نااهل گذاشت. 6ـ فی حقیقة‌العشق یا مونس‌العُشّاق- دوازده فصل دارد که در آن‌ها به تفسیر سوره‌ی یوسف می‌پردازد. حُسن (زیبایی) به صورت یوسف، عشق به شکل زلیخا و حُزن به صورت یعقوب نشان داده می‌شود. 7-لغتِ موران- دوازده فصل کوتاه دارد که در آن‌ها از زبان مورچه‌ها حقایق عرفانی توضیح داده می‌شود. 8-صفیر سیمرغ- یک مقدمه و دو قسمت دارد و در ذکر حقایق عرفانی است و سرشار از آیات قرآن و گفتارهای بزرگان به ویژه حلاج است.
شیوه‌ی نگارش سهروردی در همه‌ی آثار فارسی او، بسیار ساده و دلپذیر و دارای جنبه‌ی تمثیلی و رمزی است و گاه به صورت داستان همراه با سؤال و جواب نوشته شده‌است. برای آشنایی با تفسیرِ مشروح و مفصلِ این آثار، به کتاب«رمز در داستان‌های ادب فارسی» از دکتر تقی پورنامداریان مراجعه شود. https://telegram.me/ezzatiparvar
