دو زلزله: دو رفتار مشابه در طبیعت، دو رفتار متفاوت در انسان | ( ۳ ) تحلیل اخبار جامعه مهندسان در ساخت و ساز شهری استان تهران

دو زلزله: دو رفتار مشابه در طبیعت، دو رفتار متفاوت در انسان

محمدرضا اسلامی

امروز سالگرد #زلزله_کوبه ژاپن بود.
علاوه بر این، امروز سالگرد زلزله نورتریج (کالیفرنیا) نیز بود!
یک روز و سابقه دو رویداد بزرگ در طبیعت.

در واقع روز 17 ژانویه (27 دی ماه) روز بسیار خاصی برای مهندسین زلزله و ژئوتکنیک لرزه ای محسوب می شود.
دقیقا در یک روز (17 ژانویه) در دو کرانه شرقی و غربیِ یک اقیانوس «در ساعات سحرگاهی» زلزله رخ داده است.

زلزله نورتریج در 1994 ساعت 4:30 سحرگاه رخ داد و دقیقا یک سال بعد (1995) در همین روز زلزله دیگری در ساعت 5:46 صبح در کوبه ژاپن رخ داد.

بزرگای زلزله اول 6.7 بود و بزرگای زلزله دوم 7.3 بود.

تشابه و تفاوت این دو زلزله
این دو زلزله در یک امر با هم مشابهت داشتند و آن نحوۀ «خسارت سازه ای» بود که به ساختمانهای کالیفرنیا و کوبه وارد کردند. در اثر این هر دو زلزله، سازه های فولادی قاب خمشی دچار پدیده شکستِ جوش در محل اتصالات تیر به ستون شدند. (لذا بعد از این زلزله، توجه ویژه ای به نحوه طراحی و اجرای جوش در اتصالات قابهای فولادی خمشی در هر دو کشور به عمل آمد)

اما این دو زلزله در یک زمینه متفاوت بودند و آن نحوه «رفتار انسان در حل مساله» بود. اگر شما واژه زلزله کوبه را در گوگل جستجو کنید به دشواری به تعداد محدودی مقاله رایگان در زمینه «تجارب/درسهای» ناشی از این زلزله می رسید. ولی اگر در همان گوگل واژه زلزله نورتریج را جستجو کنید به فایل پی دی اف ده ها کتاب رایگان می رسید که توسط سازمان مدیریت بحران آمریکا یا
FEMA
تهیه و منتشر شده است.

عملا در برابر یک رفتارِ واحد طبیعت، بشر در دو سوی اقیانوس آرام (که چندان هم آرام نیست) دو رفتار متفاوت را اتخاذ کرده است. رفتار اول توسط پژوهشگران و محققین ژاپنی بوده که با همت و تلاش زیاد صدها یا هزاران تست آزمایشگاهی انجام دادند و بعد بر اساس آن آزمایشها، استانداردهای ملی ژاپن را بازنگری کردند و سازه های جدید را قوی تر طراحی/اجرا نمودند. ولی هیچ یک از این استانداردها به زبان بین المللی ترجمه نشد! و در دسترس پژوهشگران کشورهای دیگر قرار نگرفت. انبوهی دانش «تولید» شد که در جزیره ژاپن مورد بهره برداری داخلی قرار گرفت.
اما رفتار دوم، مربوط به پژوهشگران و محققین آمریکایی بود که محتوای علمی/آزمایشگاهی که بعد از زلزله نورتریج «تولید» شد را در قالب فایلهای پی دی اف مجانی بر روی وب سایت سازمان فیما (FEMA) قرار دادند.

در سال 1383 به اتفاق آقایان دکتر میرقادری و دکتر رحیمی نیا "یکی" از آن کتابهای فیما (FEMA) را به فارسی ترجمه کردیم و با حمایت شرکت یادمان سازه منتشر شد. در جریان آن کار فهمیدم که فقط "ترجمه" آن اثر چه میزان انرژی، صرف وقت و حمایت لازم دارد. در جریان همان تلاش، فهمیدم که چقدر «سخاوتمندی» لازم است که آن همه مجلد کتاب به شکل مجانی روی وب سایت برای بهره برداری پژوهشگران سایر ملل قرار گیرد. اما این سوال شکل گرفت که چرا؟
دلیل تفاوت این دو رفتار چیست؟

دست روزگار گشت و برای ادامه تحصیل به همان شهر کوبه (آزمایشگاه سازه های فولادی دانشگاه کوبه) پرتاب شدم. شش سال در آن آزمایشگاه به مطالعه رفتار جوش و پیچ گذشت! اما مهمتر از رفتار جوش و فولاد، رفتار انسان است که نیازمند مطالعه است. در تمام آن شش سال هر وقت که وارد کتابخانه دانشگاه کوبه می شدم از دیدن حجم عظیم مطالعاتی که ژاپنیها پس از زلزله کوبه شکل داده بودند متحیر می شدم. خدای من! اینهمه محتوا تولید شده، پس چرا انعکاس جهانی نیافته؟
چرا در این کتابخانه به زبان ژاپنی و با حرف کانجی در گوشه قفسه ها نشسته و خاک می خورد؟

اگر چه حاصل مطالعات آن شش سال درباره رفتار فولاد و جوش در ژورنالهای علمی منتشر شد ولی من همچنان بی پاسخ به آن سوال مانده ام که دلیل رفتار متفاوتِ انسان در برابر یک پدیده واحد چیست؟

البته ذکر این واقعیت ضرورت دارد که پس از آن دو زلزله کارگاهها و سمینارهای مشترک متعددی فیمابین مراکز تحقیقاتی آمریکا و ژاپن برگزار شد و تجارب را با همدیگر به اشتراک گذاشتند اما از آن سال تا امروز که به ژانویه 2023 رسیده ام هنوز یک نسخه ترجمه انگلیسی از استاندارد سازه فولادی ژاپن در دنیا منتشر نشده است!

به نظر می رسد که در تفکر آموزش عالی/پژوهش در آمریکا یک باور مهم وجود دارد و آن این است که تو اگر فضا را باز کنی و محصول کار خودت را شفاف «در معرض» دید دیگران قرار دهی، این باعث می شود که رشد کنی.

متصـل چون شـد دِلت با آن عدن/
هین بگو مَهــراس از خالی شـدن

امر «قل» زین آمـدش کای راسـتین/
کم نخواهد شد، بگو، دریاست این!
(مولوی)

یعنی باز کردنِ فضا و عرضۀ محصول «پژوهش» خودش باعث «رشد» در پژوهشهای بعدی می شود، در حالی که در تفکر ژاپنی، وسواس در به اشتراک گذاری یافته ها، نقش محوری را بازی می کند.

@solseghalam