2023-04-27 17:18:20
قاآنی؛ شاعر لک‌تبار فارسی‌سُرا از کهن ایل زنگنه
گردآوری و تحقیق: دکتر داوود داوودی
زنگنهها از کهن ایلاتی هستند که در ایران و برخی کشورهای پیرامون پراکندگی دارند. گویا تا قبل از تحولات سیاسی زمان شاه‌عباس اول صفوی بیشتر در حد فاصل شرق عراق و غرب ایران در حدود کرمانشاهان تردد داشته‌اند. شاه‌عباس گروهی از جمعیت زنگنهها را همراه با زندها از حوالی ماهیدشت به ملایر فرستاد به‌طوری که توماس هربرت در سال ۱۶۲۸میلادی از سکونتگاه‌شان در ملایر با عنوان لکستان یاد کرده‌است (۱)، یعنی جایی که امروزه پری‌زنگنه نام دارد. فرماندهان زنگنه در جریان درگیری‌های نظامی دولت صفوی برای رهاسازی سواحل خلیج‌فارس و مکران از دست اشغالگران اروپایی حضور داشته‌اند. قبرستان‌های کهن در پس‌کرانه‌های خلیج‌فارس و مکران بیانگر این ادعاست. قبرستان لکل (لک‌ها) در کازرون حتی حضور قدیمی زنگنهها در نواحی شمال پس‌کرانه‌ها را ثابت می‌کند (۲). امروزه جمعیت عمده‌ای از عرب‌ها، ترک‌ها، کردها و لرها را زنگنه‌های لک‌تبار تشکیل می‌دهد. در نقشه‌ای از کشور عراق مربوط به سال ۱۹۳۹ میلادی لواء کرکوک با عنوان امارت زنگنه معرفی شده‌است. با توجه به تردد و بازگشت عده‌ای از زنگنهها از کرکوک به کرمانشاه، در لیست ایلات کرمانشاه که سال ۱۸۱۳میلادی توسط ژان باتیست روسو تهیه گردیده از آنها با نام کرکوکی و یکی از ایلات لک یاد شده‌است (۳). زنگنهها به همراه تعدادی دیگر از ایلات لک بنیانگذاران شهر کرمانشاه بوده‌اند.
ایل زنگنه در طول تاریخ معرف چهره‌های برجسته‌ای بوده‌است. جلال طالبانی رییس‌جمهور فقید عراق از معروفترین شخصیت‌های زنگنه بود.
اما شخصیت معروفی که از بُعد هویتی به ندرت معرفی شده‌است میرزا حبیب‌الله شیرازی متخلص به قاآنی از شعرای نامدار دوره قاجار است. قاآنی در سال ۱۲۲۳ هجری‌قمری در شیراز متولد شد. اسکات وارینگ سیاح انگلیسی چند سال قبل از تولد قاآنی به شیراز سفر کرد. او جمعیت شیراز را حدود ۴۰هزار نفر ذکر کرده که باوجود تخریبات و تبعیدات آغامحمدخان‌قاجار یک‌چهارمش سکونتگاه لک‌ها بوده‌است (۴). محمدعلی‌گلشن‌کرمانشاهی پدر قاآنی پس از برچیده شدن حکومت هم‌تبارانش در شیراز مجبور به مسامحه با شرایط آن زمان شد و همانجا به زندگی ادامه داد. قاآنی تحصیلات مقدماتی را در شیراز گذراند و در جوانی برای ادامه تحصیلات به مشهد عزیمت کرد. او در سفری که به تهران داشت در مدح فتحعلی‌شاه شعری سرود و از وی لقب مجتهد‌الشعرا گرفت. قاآنی بر ادبیات عرب و فارسی، حکمت، زبان‌های فرانسه و انگلیسی، ریاضیات، کلام و منطق تسلط داشت. وی از شاعران و قصیده‌سرایان بزرگ دربار فتحعلی‌شاه، محمدشاه و آغاز پادشاهی ناصرالدین‌شاه بود که لقبش را از آباقاآن پسر شجاع‌السلطنه گرفته بود (۵). دیوان اشعار وی بالغ بر بیست هزار بیت است. او کتاب پریشان را به سبک گلستان سعدی در نثر نوشت.
قاآنی در سال ۱۲۷۰ هجری‌قمری در تهران چشم از جهان فروبست و در حرم حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شد.
از معروفترین قصاید قاآنی می‌توان به بهاریه/مدیحه‌ای در وصف غلامحسین‌خان‌غفاری‌صاحب‌اختیار از بزرگان دوره قاجار اشاره کرد که چند بیت اول آن به‌شرح زیر است:
بهار آمد که از گلبن همي بانگ هزار آيد
به هر ساعت خروش مرغ زار از مرغزار آيد
تو گويي ارغنون بستند بر هر شاخ و هر برگي
ز بس بانگ تذرو و صلصل و دراج و سار آيد
بجوشد مغز جان چون بوي گل از گلستان خيزد
بپرد مرغ دل چون بانگ مرغ از شاخسار آيد
خروش عندليب و صوت سار و ناله قمري
گهي از گل گهي از سروبن گه از چنار آيد
تو گويي ساحت بستان بهشت عدن را ماند
ز بس غلمان و حور آنجا قطار اندر قطار آيد
يکي گيرد به کف لاله که ترکيب قدح دارد
يکي بر گل کند تحسين کزو بوي نگار آيد
يکي با دلبر ساده به طرف بوستان گردد
يکي با ساغر باده به طرف جويبار آيد....
منابع:
1. Herbert, T., 1677, Some years travels into divers parts of Africa and Asia the great. London. pp. 153, 225.
۲. داودی، داود، ۱۳۹۹، لک و لکستان، انتشارات آرون، صص ۱۲۷، ۵۱.
3. Rousseu, J. B., 1813, Extrait de l'itinéraire d'un voyage en perse par le voie de Bagdad. Extrait du Magasin Encyclopédique, de l'imprimerie de J. B. Sajou,rue de la Harpe, n. 11, pp. 3, 4, 8, 9.
4. Waring, S. E, 1807, A tour to Sheeraz by the route of Kazroon and Feerozabad. London, p. 33.
۵. باستانی پاریزی، محمدابراهیم ۱۳۸۲، کاسه کوزه تمدن. انتشارات علم، ص ۲۲.
کانال ایل ذوله
@EILEZOULE
257 viewsMohamad y, 14:18
ا
